Erotika, humanost, depresija, drskost

Erotika, humanost, depresija, drskost - Egon Šile

јул 11, 2022

Austrijski slikar Egon Šile (1890 - 1918) se u drugoj polovini 20. veka, a pogotovu danas, ponovo otkriva.

Pripadao je secesionističkom slikarstvu, a od 1910. godine stvara u duhu ekspresionizma. Bio je na početku svoje slikarske karijere pod velikim uticajem Gustava Klimta. Osnovao je i vodio svoju Novu umetničku grupu nezadovoljan tradicijom i umetničkim konvencijama. Umro je mlad od španske groznice koja je tada harala Evropom, samo tri dana posle svoje supruge Edite Harst kojoj je posvetio neke od najlepših slika.

Jedna od njih zove se "Zagrljaj". To je slika u kojoj dominira nežno jedinstvo, prožeta kako seksualnošću, koju je Šile doživljavao kao religiju, tako i humanošću, zbog čega se odbacuju optužbe za pornografiju koje je za života često dobijao. Jer je ne samo humanost nego i specifičan umetnički nerv, koji genija razdvaja od prosečnog stvaraoca, doprineo da Šile uđe u sam vrh tadašnjeg evropskog slikarstva. Ta slika na neki način odražava i Šileovo rastuće zadovoljstvo bračnim životom.

Dela Egona Šilea odišu energijom koja istovremeno zastrašuje i pleni posmatrača. Ima depresije. Likovi sa njegovih slika su nesputani, raskalašni, pomalo bizarni, njihovi pogledi su smeli i izazivački, a poze nepristojne i skaredne. Iako su razotkriveni u potpunosti, oni uživaju i prkose.

Forme su izlomljene, deformisane, prenaglašene, crtež veoma upečatljiv. Pojedini kritičari Šileova dela tumače kao groteskna i erotična, neki ih ocenjuju kao pornografska, a kod mnogih njegove slike izazivaju osećaj uznemirenosti.

Šile je u ranoj stvaralačkoj fazi bio pod snažnim uticajem Gustava Klimta i Oskara Kokoške, a već oko 1910. godine počeo je da razvija sopstveni, prepoznatljiv umetnički izraz. Na njegovim platnima dominirali su prikazi nagih, bolesno obojenih i izdeformisanih tela sa snažno izraženom seksualnom energijom.

Tokom vojne službe, budući da mu okolnosti nisu dozvoljavale da se bavi slikarstvom u onoj meri u kojoj je to činio ranije, njegovi crteži bili su svedeniji. U to vreme nastao je veći broj Šileovih pejzaža. Model za većinu njegovih aktova bila je Edit, kao i njegovi ratni drugovi i ratni zarobljenici.

Najveći broj dela Egona Šilea izložen je u Leopold muzeju u Beču, u čijoj se kolekciji nalazi 41 ulje na platnu, kao i 188 radova na papiru. Kada je Rudolf Leopold prvi put video radove Egona Šilea, odmah je prepoznao njihov izuzetan umetnički kvalitet, što ga je podstaklo da ostatak života posveti prikupljanju umetničke zaostavštine rano preminulog slikara. U ono vreme Šileove slike dostizale su vrednost najnovijih modela automobila, što je u poređenju s današnjim, osmocifrenim cenama izraženim u evrima, prava sitnica!

O Šileu je 1980. godine u nemačkoj produkciji snimljen biografski film „Excess and Punishment“, u režiji Herberta Veselog. Ulogu umetnika, kog su lični demoni odveli ka preranoj smrti, tumači Metju Karijer. Roman Džoane Skot „Arrogance“ iz 1990. godine, kao i plesna predstava Stefana Mazureka „Egon Šile“ iz 1995., inspirisani su neobičnim životom tog austrijskog slikara. Šileovo stvaralaštvo poslužilo je kao inspiracija i peruanskom nobelovcu Mariju Vargasu Ljosi u romanu „Don Rigobertove beležnice“ (1997). A 2016. godine austrijski reditelj Diter Berner snimio je biografski film Egon Šile: Smrt i devojka.